အယျဒီတာ့သငျပုနျး – Editorial Oct 2019

အောကျတိုဘာလသညျ အမရေိကား/မွနျမာ ရှေးကောကျပှဲရှိရာ နိုဝငျဘာလ၏ရှေ့လဖွဈသညျ။ ရှေးကောကျပှဲနှဈမဟုတျငွား နိုငျငံရေးဓလေ့ထုံးတမျးအရ ရုတျတရကျဖွဈပကြျမြားလှသညျ။
အောကျဖောျပွပါတို့မှာ စကျတငျဘာလထဲဖွဈခဲ့သောျလညျး အောကျတိုဘာတှငျ အရှိနျရမညျ့ သတငျးထူးကိစ်စမြားဆိုပါစို့။ October Suprise ဟုခေါျပါသညျ။

“ယူအကျဈသမ်မတ ဒေါျနယျထရမျ့ – Quid Pro Quo “
အမရေိကသမိုငျး၏ ၄ယောကျမွောကျသမ်မတအဖွဈ တရားစှဲဖွုတျခရြနျ ကှနျဂရကျ၏ စုံစမျးစဈဆေးမှုကိုစတငျခွငျးခံရသညျ။ ဒီမိုကရကျတဈပါတီ၏အလားအလာအကောငျးဆုံးသမ်မတလောငျးတဦးဖွဈသော (ယခငျဒုတိယသမ်မတ) ဂြိုးဘိုငျဒငျနှငျ့သူ၏သားတို့မှာ ယူကရိနျးနိုငျငံနှငျ့ဆကျဆံရာတှငျ လာဘျပေးလာဘျယူမှုရှိ/မရှိကို ယူကရိနျးအစိုးရ(သမ်မတ)အားဖိအားပေးစုံစမျးခိုငျးခွငျးမှစဖွဈသညျ။
သမ်မတသညျ မိမိနိုငျငံသားတဦး(သို့) မိမိရှေးကောကျခံမညျ့ပွိုငျဖကျကို နိုငျငံခွားအစိုးရ၏အာဏာပါဝါကို အကူအညီ‌ယူ၍စဈဆေးခိုငျးခှငျ့မရှိပေ။
ဒီမိုကရကျတို့မှ စုံစမျးစဈဆေးမညျကွညောခြိနျသညျ ထရမျ့ကုလသမဂ်ဂတှငျ မိနျ့ခှနျးပွောသညျနေ့အခြိနျကိုကျဖွဈပရော ကမ်ဘာနိုငျငံခေါငျးဆောငျမြားအလယျတှငျလညျး အမရေိကနျတို့ သိက်ခာကရြသညျ။ ဒီမိုကရကျတို့သညျ ရှေ့နှဈဖဖေောျဝါရီ တရားဝငျရှေးကောကျပှဲအတှကျမဲဆှယျပှဲမြားမစခငျတှငျ အသာစီးရရနျ ပွငျဆငျနခွေငျးလညျးဖွဈနိုငျပါသညျ။
ကုလသမဂ်ဂတှငျပွောသညျ့သမ်မတမိနျ့ခှနျးမှာလညျး သူတကျလာစဥျ ကမ်ဘာပွောငျးစခေဲ့သညျ့ အမြိုးသားရေးနှငျ့လူမြိုးရေးရှေ့တနျးတငျသာဖွဈသညျ။ ယခုခတျေအခွအေနတှေငျမူ အဆိုပါအယူဝါဒတို့ကဆြငျးလာသညျကို တှေ့ကွရမညျ။
မိမိနိုငျငံသားတဦးအားစဈဆေးစုံစမျးပေးပါရနျ သမ်မတအနဖွေငျ့အခွားနိုငျငံအားဖိအားပေးတောငျးဆိုခွငျးသညျ စညျးကြှံခွငျးလညျးမညျသညျ။
အမရေိကနျနှငျ့အခွားနိုငျငံသားမြားကို စညျးခွား၍မိမိတို့နှငျ့သူတို့ဖွဈအောငျ အမရေိကအခွခေံဥပဒေ၌ပွဌာနျးခှဲခွားပေးထားသညျကိုလညျး စညျးဖေါကျခွငျးဖွဈပါသညျ။ ကမ်ဘာကမွငျသော အမရေိကနျ၏ ဂုဏျသိက်ခာနှငျ့အဓိပ်ပါယျသတျမှတျမှုကိုပငျထိခိုကျသှားပလေိမျ့မညျ။
သမ်မတကွီးထရမျ့ ဤတောငျကို အမောငျကြောျနိုငျကောငျးကြောျနိုငျပါမညျ။ သို့သောျ..နိုငျငံ‌‌ရေးသမားမဟုတျမူပဲ သမ်မတတကျဖွဈသညျ ဘီလီယံနာစီးပှားရေးသမားကွီးသညျ ကမ်ဘာအမွငျ့ဆုံးနိုငျငံရေးလညျ့ကှကျ ကြားကှကျတို့တှငျ တဝဲလညျလညျကာ ထိုအရိပျမညျးသညျသမ်မတရာထူးမှသကျတမျးပွညျ့အနားယူပွီးနောကျပိုငျးတှငျပငျ တကောကျကောကျလိုကျတော့မညျကား သခြောနသေတညျး။

“ယူကဝေနျကွီးခြုပျ ဘောရဈဂြှနျဆငျ – BoJo the Clown”
ဗွိတိနျအနဖွေငျ့ အောကျတိုဘာလအကုနျအခြိနျကိုကျ ဥရောပသမဂ်ဂမှ မဖွဈမနနှေုတျထှကျသှားနိုငျရနျ ပွငျဆငျထားသညျ့ ဝနျကွီးခြုပျဘောရဈဂြှနျဆငျသညျ မေးခှနျးထုတျ ထောကျပွမှုမြားမှ တစုံတရာကာကှယျနိုငျရနျ ပါလီမနျ၂ရပျလုံးလုံးအား ရပျနားထားခဲ့သညျ။ သို့သောျ ဗွိတိနျ၏အမွငျ့ဆုံးတရားရေးစူပရငျးကိုသျ့မှ ပါလီမနျရပျနားထားခွငျးတရားမဝငျဟုဆုံးဖွတျပွီး ပွနျဖှငျ့စလေိုကျသောအခါ ဝနျကွီးခြုပျ၏ အစီအစဥျမြားသဲထဲရသှေနျဖွဈကုနျသညျ။ ထို့အပွငျ ဘုရငျမကိုလိမျညာသညျပငျဖွဈ၍ နှုတျထှကျရနျပငျတောငျးဆိုခံနရေ/အထှထှေရှေေးကောကျပှဲပွနျလုပျမညျပငျစိနျခေါျခံနရေပါသညျ။ မညျသို့ဆိုစေ ဗွိတိနျထရမျ့ဟုပငျအမညျပွောငျရသော ဝနျကွီးခြုပျသညျ ကတိမြားတညျရနျလှနျစှာကွိုးစားရပလေိမျ့မညျ။ အခနျ့မသငျလြှငျ ယူကရောဇဝငျတှငျသကျတမျးအတိုဆုံးဝနျကွီးခြုပျလညျးဖွဈသှားနိုငျပါသညျ။

သူတို့၂ဦးလုံး ဒီမိုကရစေီစနဈအရ မဲဖွငျ့ရှေးကောကျတငျမွောကျထားသူမြားဖွဈသညျ။ ကမ်ဘာ့အာဏာပါဝါအကွီးဆုံးကွီးမြား၏ခေါငျးဆောငျမြားလညျးဖွဈကွသညျ။
ထိုထိုသူတို့ကိုပငျ မဲဆန်ဒရှငျတို့ပွနျဆှဲခနြိုငျသလို ပွနျဆှဲခလြေ့လညျးရှိပါသညျ။ အစှမျးဆုံးအာဏာရှိသူတို့အာဏာရှငျလမျးမလိုကျသှားစရေနျ အလှနျလိုအပျသော နိုငျငံရေး ခြိနျခှငျလြှာဖွဈသညျ။
လူသညျမှားတတျသညျ။ မဲပေးရာတှငျလညျး အခွအေနအေခြိနျအခါကွောငျ့ မှားယှငျးမဲထညျ့ခွငျးရှိနိုငျသလို ပွငျပပယောဂတို့ကွောငျ့လညျး အယူတိမျး ယောငျယိမျးမိခွငျးဖွဈနိုငျသညျ။ ဤအမှားတို့ပွုခဲ့မိသညျရှိသောျ ပေးထားသောသကျတမျးမကုနျမှီကွားခြိနျတှငျပငျ ဘှာတေးစနဈနှငျ့ပွနျဖွုတျခပြိုငျခှငျ့ ရှိကိုရှိရပသေညျ။

“အစ်စရေးဝနျကွီးခြုပျ ဘနျဂမြနျနသေနျရာဟု – King Bibi“
ကှနျဆာဗေးတဈနှငျ့ အမြိုးသား‌ရေးပွငျးထနျသော အစ်စရေးဝနျကွီးခြုပျ ရာဟုသညျ စကျတငျဘာရှေးကောကျပှဲတှငျ ပွိုငျဖကျကိုကပျသီပွီးနောကျ တဦးတညျးမနိုငျ ညှနျ့ပေါငျးအစိုးရဖှဲ့ရနျဆှေး‌နှေးနရေသညျ။ သူ၏Likudပါတီသညျ ပါလီမနျခုံ၁၂ဝ တှငျ ၃၂ခုံ။ ပွိုငျဖကျ ပါတီBlue and Whiteသညျ ၃၃ ရခဲ့သညျဖွဈ၏။ အစ်စရေး၏သကျတမျးအကွာဆုံးထိုငျနိုငျခဲ့သော သမ်မတထရမျ့နှငျ့ကြောခငြျးကပျထားသညျ့ ဝနျကွီးခြုပျသညျ ညှနျ့ပေါငျးအစိုးရဖှဲ့ရနျသမ်မတ၏တိုကျရိုကျအမိနျ့ရထားသောျွငား အကငြ့ျပကြျခစြားအာဏာအလှဲသုံးမှုစသညျ့ပွဈမှု၃ခုကိုလညျးရငျဆိုငျနရေသူဖွဈပါသညျ။
အရှေ့အလယျပိုငျးတှငျ အာရပျရနေံသူဌေးနိုငျငံမြားနှငျ့ အနောကျနိုငျငံမြား၏ အငျအားခြိနျခှငျလြှာအတှကျ အစ်စရေးနိုငျငံသညျ စဈ/စီးပှား/နိုငျငံရေးသာမက ဘာသာ‌ရေး/လူမှုရေးအထိ အလှနျအရေးပါသညျ။ အထူးသဖွငျ့ အမရေိကား၏နိုငျငံရေး/စဈရေးတို့နှငျ့စဥျဆကျသှားခြိပျမိနသေော အစ်စရေးနိုငျငံ၏အခွအေနကေို အမရေိကထိုးပွထားသော ငှရေောငျပိတျကားပေါျတှငျသာကွညျ့ရမညျဖွဈသတညျး။

ဆှိဒဈဆယျကြောျသကျ ဂရတော သှနျးဘတျ – “How dare you”
အသကျ၁၆နှဈသာရှိသေးသော ဆှီဒဈရျှဆယျကြောျသကျမှ ဦးဆောငျ၍ကမ်ဘာအနှံ့ မွနျမာနိုငျငံအပါအဝငျတှငျ ကမ်ဘာရာသီပွောငျးအ‌ပေါျဖိအားပေး ဆန်ဒပွခွငျးတို့ပွုခဲ့ကွသညျ။
၂၀၁၈ က ဆှိဒဈရျှသတငျးစာတှငျ ပါတျဝငျးကငြျဂဟေအကွောငျးဆောငျးပါးပွိုငျပှဲဝငျပွီးနောကျဆုရ‌ရှေးခယြျခံရကာ ပုံနှိပျဖေါျပွခံရပွီးနောကျ ကမ်ဘာမွဂေဟေစနဈအတှကျလှုပျရှားသူဖွဈလာသူဖွဈလာသညျ။ ၂၀၁၈ နှဈကုနျပိုငျးက သူမ၏အမညျကိုအသုံးပွု၍ ငှကွေေးကောကျခံသုံးစှဲမှုမြားကွောငျ့ မညျသညျ့အသငျးအဖှဲ့/အဖှဲ့အစညျးတှငျမှမပါ၊ လှတျလပျသူလှတျလပျသူ ဟုကွညောခဲ့သညျ။ အမရေိကားရောကျလာပွီးနောကျ စကျတငျဘာလ၂ဝရကျနေ့တှငျ Global Climate Strike တှငျဦးဆောငျ ပါဝငျခဲ့ရာ နိုငျငံပေါငျး၁၅ဝ တှငျ နရောပေါငျ ၄၅၀ဝ၌ ကမ်ဘာအနှံ့ လူ၄သနျးကြောျပါဝငျဆငျနှဲကွသညျအထိကွီးကယြျသှားပါသညျ။
စကျတငျဘာ၂၃တှငျ နယူးယောကျမွို့ ကုလသမဂ်ဂရုံးခြုပျ၏ 2019 UN climate action summitတှငျ သူမ မိနျ့ခှနျးပွောကွားခှငျ့ရရာ ကမ်ဘာ့နိုငျငံအသီးသီမှခေါငျးဆောငျမြားအား ပဈတငျကွိမျးမောငျးနိုငျခဲ့သညျ။
ပှဲတကျသူမြားတှငျ ဖနျလုံအိမျအာနိသငျဓာတျအထုတျဆုံးနိုငျငံမြားဖွဈသော ခြိုငျးနား။ယူအကျဈနှငျ့အိန်ဒိယနိုငျငံခေါငျးဆောငျမြားလညျးပါသညျ။ ထိုနေ့တှငျပငျ ဂရတောနှငျ့ဆယျကြောျသကျ ၁၅ယောကျတို့သညျ ကမ်ဘာနိုငျငံကွီး၅နိုငျငံArgentina, Brazil, France, Germany, and Turkey တို့ကိုကာဗှနျထုတျမှုမြားဖွငျ့ တရားစှဲသညျ။
မညျသို့ဆိုစေ သမ်မတထရမျ့သညျ ကမ်ဘာရာသီပူနှေးပွောငျးသညျကို အယုံအကွညျမရှိ။ Paris climate agreement(၂၀၁၅) မှပငျအမရေိကားအားဆှဲထုတျထားပါသတညျး။

“ဟောငျကောငျနိုငျငံရေးသမား ဂြိုရှာ‌ဝေါငျး – Umbrella Revolution”
ဟောငျကောငျတှငျ ၂၀၁၄ Umbrella protestsကို စတငျဖေါျဆောငျဦးဆောငျသူတဦးဖွဈသော ကြောငျးသားခေါငျးဆောငျဂြိရှာဝေါငျးသညျ ထောငျအကွိမျကွိမျကခြံရဖူးသူဖွဈသညျ။
ယခုနှဈတှငျ အသကျ၂၂ရှိလာသော သူသညျ ကြောငျးသားခေါငျးဆောငျဒီမိုကရေးစီရေးလှုပျရှားသူမှ ပါတီထောငျနိုငျငံရေးလောကထဲဝငျလာသူလညျးဖွဈသညျ။
၂၀၁ရနိုဗယျဆုရှငျအဖွဈ ရညျရှယျမှနျးခွငျးခံရဖူးသူသူသညျယခုဟောငျကောငျတှငျ ၆လကွာဖွဈနသေော ဟောငျကောငျသပိတျမှောကျလှုပျရှားမှုမြားတှငျ ဦးဆောငျပါနသေူတဉီးလညျးဖွဈကာ အမရေိက၏ကှနျဂရကျတှငျလညျးဟောငျကောငျးအ‌ရေးကွားနာရနျဖိတျကွားခံရသူဖွဈ၏။

“တိမျ‌တောငျငှနေားကှပျ – Silver lining“
မွနျမာနိုငျငံသညျ နရေငျးထိုငျရငျး လုပျရငျးရှုပျရငျးဖွဈနလေသေညျ။ မွုတျပါမွုတျကုနျပွီဆိုရအံ့။
သိနျးခြီထှကျပွေးသှားကွသော ရိုဟငျဂြာမြားအတှကျ ပွနျလညျလကျခံပါမညျပွောနလြှေကျကယျနှငျ့မညျသူမှလညျးပွနျမလာ။
ထိုမှ နိုငျငံတကာအပါအဝငျ အမရေိကနိုငျငံ၏ တိုကျရိုကျအရေးယူမှုတို့တငျးကွပျလာသညျကို တှေ့ကွရသညျ။ အဆိုပါရိုဟငျဂြာအရေးအခငျးသတငျးဖွငျ့ မွနျမာဂြာနယျလဈလူရှယျ၂ဦးပူလဈဇာဆု(၂၀၁၉)ရဖူးသညျ။
မွနျမာနိုငျငံစဈအစိုးရလကျထကျတှငျ စဈအာဏာရှငျကို ဖီဆနျရုံးကနျရသော ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျလညျး ငွိမျးခမြျး‌ရေးနိုဗယျဆု(၁၉၉၁)ရဖူးသညျ။

မွနျမာ့ ဘိနျးနှငျ့Meth(ယာဘ) ‌ရောငျးဝယျဖေါကျကားထုတျလုပျနရောလမျးကွောငျးမြား။ စီးပှားရေးမြားသညျလညျးကောငျး။
ကြောကျစိမျးနှငျ့ ရမေဆေးသမားတို့၏ဘဝ။ ခြိုငျးနီဈးမြားနှငျ့ အစိုးရ/စဈတပျအာဏာပိုငျမြားနှငျ့ပေါငျးစားရိုကျစားမြားသညျလညျးကောငျး။
တနိုငျငံ အစိုးရ၂ရပျကဲ့သို့ ရှုပျယှကျခတျနသေော တပျမတောျနှငျ့ ရှေးကောကျခံအစိုးရ ထိုမှ ဘာသာရေးပေါျတှငျအခွကေလြှနျးသော လူထုတို့၏ ၃ပှငျ့ဆိုငျအားလညျးကောငျး။ကောကျတတျယူတတျလြှငျ ကမ်ဘာတနျးဆုမြားရနိုငျပါသညျ။ အဖွဈတို့ကိုကမ်ဘာသိအောငျတငျပွနိုငျခွငျးသညျ ဤမွကေမ်ဘာ၏ လူ့ယဥျကြေးမှုသမိုငျးတှငျ မှတျတမျးတငျကနြျရာ။ ခနြျရဈရာမြားမဟုတျပါလား။
အစှနျးတို့တှငျအလှတရားတခု တနညျးအားဖွငျ့ တိမျတောငျတှငျ ငှရေောငျတောကျနားကှပျရှိသညျ။ အလိုရှိရာသုံးကွပါလေ။

သငျလိုလူစား တယောကျမှမရှိ
အထကျဖေါျပွပါလူငယျနှဈဦး။လူကွီး၃ဦးသညျ ကမ်ဘာကအာရုံအထူးစိုကျခံထားရသညျ ခေါငျးဆောငျကွီးမြား နိုဗယျဆုရှငျဖွဈနိုငျသူမြားလညျးဖွဈသညျ။ လူသနျးပေါငျးမြားစှာကို ကိုငျလှုပျနိုငျသူမြားလညျး ဖွဈပါသညျ။
တကယျတော့ဆယျကြောျသကျဟူသညျ ကမ်ဘာအမွငျတှငျလညျး အသကျမပွညျ့ ကိုယျတိုငျဆုံးဖွတျခကြျခခြှငျ့မရှိ ဆိုငျရာအုပျထိမျးသူကိုမှီခိုရသညျ့ အရှယျဖွဈသညျ။ ငှကွေေးရှာနိငျဦး ကိုယျတိုငျအမှီအခိုကငျးစှာ ဘာမှမလုပျနိုငျ။ အရကျသစော လောငျကစားလညျကိုယျပိုငျငှဖွေငျ့မပွုနိုငျ။ သို့ပါသောျွငား ယခုဆယျကြောျသကျတို့က သူတို့ဘာလုပျနိငျသညျကို ကမ်ဘာကိုပွလိုကျသညျ။ လူသားသညျ ပုခုနျးနှဈဖကျကွာခေါငျးပေါကျသညျငွား တဦးနှငျ့တဦးလုံးဝမတူ။ လူတတဦးကို တဦးအစားမထိုးနိုငျ။ ကမ်ဘာပွောငျးအရေးအခငျကွီးမြား အမှုကိစ်စကွီးမြား၌ တဦးတညျးကသာ အရာရာကို လှမျးမိုးလုပျနိုငျပါသညျ။
သငျလိုလူစား တယောကျမှမရှိ။ လုပျနိုငျစှမျးနိုငျခွငျးတှငျအသကျငယျသညျကွီးသညျဟူ၍မရှိ။ အသကျ၇ဝကြောျ-၈ဝနားရောကျမှာလညျး ကမ်ဘာအမွငျ့ဆုံးခေါငျးဆောငျတကျဖွဈနိုငျသညျ။ သငျစှမျးလြှငျ နတျမပါသညျ။သိပျကွီးကယြျ ပွနျ့ကားတှေးမနလေငျ့။
သတ်တိရှိရှိ တစိုကျစိုကျမတျမိတျ လုပျပါ။ စိတျဝငျတစားလုပျပါ။ လုံ့လစိုကျပွငျးပွငျးထနျထနျလုပျပါ။ ဇှဲထားအခြိနျရှညျကွာလုပျပါ။
ကမ်ဘာနောကျဆုံးရောကျ မွနျမာနိုငျငံ၊ မွနျမာလူမြိုးတို့တှငျ ကမ်ဘာတကမ်ဘာလုံးသို့ ဟငျ,ဟာဖွဈအောငျတငျပွနိုငျသောအခကြျအလကျမြား တငျးကွမျးရှိပါသညျ။ အမှုမဲ့မနပေါလငျ့။
သို့ဆိုလြှငျကမ်ဘာတနျးအဆငျ့ရောကျရနျ ပိုလှယျပါသညျ။ သငျရောကျလြှငျ သငျ့ဘေးသူ သငျ့လူမြိုးမြား‌ရောကျမညျ။ မွနျမာဇာတိနှယျတို့ ကမ်ဘာတနျးအဆငျ့ဆု/လုပျရပျမြား/ခေါငျးဆောငျမှုမြားသာမက ကမ်ဘာမီဒီယာကွီးမြား၏ ပုံနှိပျသတငျးစာမြားတှငျမကြျနှာဖုံးသတငျးမြား၌ ပါနသေညျကို မွငျရလိုပါ၏။ ဤခတျေ၌ ပါခွငျးသာလိုသညျ။ ကောငျးကောငျးဆိုးဆိုးအရေးမကွီးပေ။