ကုသိုလ်ကံအကျိုးလက်ငင်းခံစားခဲ့ရသူ အင်းဝမြို့စား ဒပ်ဖရင် – ဦးမြင့်ဝေ

မြန်မာနိုင်ငံအား နယ်ချဲ့အင်္ဂလိပ်တို့သည် ၁၈၂၄ခုနှစ်တွင် ပထမ အင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ၊ ၁၈၅၃ခုနှစ်တွင် ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ၊ ၁၈၈၅ခုနှစ်တွင် တတိယ အင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ ဟူ၍ စစ်ပွဲကြီး သုံးကြိမ်တိုင်ပြုလုပ်ပြီး သိမ်းယူခဲ့သည်။
မြန်မာတို့ဘုရင် သီပေါမင်းအား အိန္ဒိယပြည် အနောက်ဖက်ကမ်းခြေရှိ ဘုံဘေ(Bombay) (ယခု-မွန်ဘိုင်း)မြို့မှ တောင်ဖက် မိုင် ၃၀ဝခန့် အဝေးတွင်ရှိသော ရတနာဂီရိသို့ ပို့ဆောင် အကျဉ်းချထားခြင်းဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ရှင်ဘုရင် အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကို နိဂုံးချုပ်စေခဲ့သည်။
အင်္ဂလိပ်တို့သည် မန္တလေးနန်းတော်အား သိမ်းပိုက်ပြီးနောက်တွင် မန္တလေးနန်းတော်ကြီး တစ်ခုလုံးအား အင်္ဂလိပ်စစ်ရုံးနှင့် အရပ်ဖက် အုပ်ချုပ်ရေးရုံးများအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ရှေးယခင်က မြန်မာရှင်ဘုရင်နှင့် မင်းမှုထမ်းများ နေထိုင်ခဲ့သော နန်းတော်ဆောင်များသည် စစ်တန်းလျားများ၊ နားနေခန်းများ၊ ထမင်းစားခန်းများ၊ သိုလှောင်ခန်းများ ဖြစ်လာခဲ့လေသည်။
ထို့သို့သိမ်းပိုက်ပြုပြင်မှုတွင် ပြဿနာတစ်ရပ်မှာ မြန်မာရှင်ဘုရင်များရှိစဉ်က ကိုးကွယ်ထားခဲ့သော ဗုဒ္ဓဆင်းတုတော်များ ထားရှိရေးပင်ဖြစ်သည်။ ဗုဒ္ဓဆင်းတုတော်များမှာ အဆောင်တိုင်းတွင်ရှိသည့်အတွက် စစ်တန်းလျားများတွင် နေရာပေးရန်  အခက်အခဲရှိလာခဲ့သည်။ အင်္ဂလိပ်စစ်မှုထမ်းများမှာလည်း ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ မဟုတ်ကြသောကြောင့် ဆင်းတုတော်များအား မရိုသေ၊ ကောင်းစွာသိမ်းဆည်းခြင်းလည်း မရှိခဲ့ပါ။
အရာရှိငယ်များက ဗုဒ္ခရုပ်ပွါးတော်များအားလေးစားရကောင်းမှန်းသိ၊ ခြေနင်း ကြမ်းပြင်ပေါ် တွင်ခွေးနှင့်မနီးမဝေး၌ထားခဲ့သည်။ “ဒပ်ဖရင်”ကမူ ဗုဒ္ခရုပ်ပွါးတော်များအား မန္တလေးမြို့ပေါ် တွင်သီတင်းသုံးနေထိုင်တော်မူနေသော၊ ဆရာတော်သံယာတော်များထံရိုသေစွာပြန်လည် ဆက်ကပ်ခဲ့ပါသည်။
အင်္ဂလိပ်စစ်တပ်များ နေရာယူပြီးသောအခါ အိန္ဒိယနှင့် မြန်မာပြည်ဆိုင်ရာ အင်္ဂလိပ် ဘုရင်ခံချုပ် ဖြစ်သူ ဒပ်ဖရင်သည် မန္တလေးနေပြည်တော်သို့ အမြင့်ဆုံး အစိုးရအရာရှိကြီး အနေဖြင့် ရောက်ရှိခဲ့သူဖြစ်သည်။ ဒပ်ဖရင်သည် ရန်ကုန်မှ ပြည်သို့ ရထားလမ်းဖြင့် သွားခဲ့သည်။ ပြည်မှတဆင့် မန္တလေးနေပြည်တော်သို့ သင်္ဘောဖြင့်သွားရောက်ခဲ့သည်။ မန္တလေးအရောက်တွင် အင်္ဂလိပ်နှင့် မြန်မာစစ်ဖက်နှင့် နယ်ဖက်မှ အရာရှိများက ခရီးဦး ကြိုဆိုခဲ့ကြသည်။

မန္တလေးသို့ရောက်လာသော ဒပ်ဖရင်သည်ပထမ နေ့တွင် စစ်ကိုင်းဖက်သို့ သွားရောက်စစ်ဆေးခဲ့သည်။ ဒုတိယနေ့တွင် မန္တလေးမြို့ပေါ်တွင် သီတင်းသုံးနေထိုင်တော်မူသော ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ ဆရာတော်ကြီးများအား ရိုသေစွာ ပင့်လျှောက်၍ ဗုဒ္ဓဘာသာအား လွပ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ရှိကြောင်း၊ သာသနာရေးဆိုင်ရာ အင်္ဂလိပ်တို့ မူဝါဒကို တင်ပြလျှောက်ထားခဲ့သည်။ ထို့အပြင် နန်းတော်အတွင်း၌ ဗုဒ္ဓဆင်းတုတော်ကြီးများအားလည်း ဆရာတော်ကြီးများထံ ရိုသေစွာ အပ်နှံတော်မူခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။
ထိုဆင်းတုတော်ကြီးများထဲမှ ပြည်လုံးချမ်းသာရ ဟုအမည်ရှိသော ဆင်းတုတော်ကြီးအား ဆရာတော် ဦးဒီပ ဟုအမည်ရှိသော ဆရာတော်ကြီးက စာရေးသူတို့ နေထိုင်ရာ သာယာဝတီခရိုင်၊ ကြို့ပင်ကောက်မြို့ သို့ပင့်ဆောင်တော်မူခဲ့သည်။ ကြို့ပင်ကောက်မြို့သူမြို့သားများကလည်း ပါတော်မူသွားသော မြန်မာဘုရင်အား အမှတ်တရ အနေဖြစ်နေစေရန် ဘကြီးတော်ဘုရားလက်ထက်မှသည် သီပေါမင်းအထိ မြန်မာဘုရင်အဆက်ဆက် ကိုးကွယ်ခဲ့သော ဆင်းတုတော်ကြီးအား ကြို့ပင်ကောက်မြို့ အေ့ရှမြို့ပတ်လမ်းရှိ ဗောဓိရုက္ခ ကျောင်းတွင် တည်ထားကိုးကွယ်ခဲ့သည်မှာ ယနေ့တိုင် အထင်အရှားဖြစ်သည်။
ဤကဲ့သို့ ဗုဒ္ဓဆင်းတုတော်ကြီးများအား ကိုယ်တိုင် ရိုသေစွာ နေရာချထားပေးသော ဆောင်ရွက်မှုသည် ဒပ်ဖရင်အတွက်  ကြီးစွာသော ကုသိုလ်ကံ တစ်ရပ်ဖြစ်ခဲ့သည်ဟုဆိုချင်ပါသည်။

ထိုသို့ စစ်ရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ ဘာသာရေး အစီအမံများ ဆောင်ရွက်ပြီးသော် ဒပ်ဖရင်သည် ရန်ကုန်သို့ ပြန်လာခဲ့သည်။ နောင်တွင် ဝိတိုရိယဘုရင်မကြီးက ဒပ်ဖရင်အား အင်းဝမြို့စားဟူသော ဘွဲ့ကို ပေးအပ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ရှိ ဆေးရုံကြီးတစ်ရုံကိုလည်း ဒပ်ဖရင်ဆေးရုံ (ယခု ဗဟိုအမျိုးသမီးဆေးရုံကြီး) ဟု အမည်ပေးခဲ့သည်။
ဒပ်ဖရင်၏ အမည်အပြည့်အစုံမှာFrederick Hamiltion-Temple-Blackwood, 1st Marquess of Dufferin and Ava ဟူ၍ဖြစ်သည်။
ဒပ်ဖရင်သည် အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ တာဝန်များ ထမ်းဆောင်ရင်း အိုင်ယာလန်တွင် နေထိုင်စဉ် တစ်ညတွင် လူတစ်ဦးသည် လူသေထည့်ရန် ခေါင်းတစ်လုံးအား မိမိထံသို့ ယူလာသည်ကို အိပ်မက်ထဲမြင်တွေ့ခဲ့ရသည်။ ခေါင်းထမ်းလာသောသူနှင့် မျက်နှာချင်းဆိုင်မိသောအခါ ခေါင်းထမ်းလာသူက နောက်ပြန်လှည့်သွားပြီး အမှောင်ထုအတွင်း ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။ အဆိုပါ ခေါင်းကို ထမ်းလာသောသူအား ဒပ်ဖရင်ကကောင်းစွာမှတ်မိနေခဲ့သည်။
ထိုဖြစ်ရပ်မှ နောင်၁ဝနှစ်ခန့်အကြာတွင် ဒပ်ဖရင်သည် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၊ ပဲရစ်မြို့သို့အသွား ဂရင်းဟိုတယ်၌ တည်းခိုနေစဉ် ဟိုတယ် ဓာတ်လှေကားမောင်းသူမှာ လွန်ခဲ့သော ၁ဝနှစ်က မိမိ အိုင်ယာလန်တွင် နေထိုင်စဉ် ညကြီးအချိန်
မတော် မိမိထံ လူသေထည့်ရန် ခေါင်းတစ်လုံး လာပို့သော သူနှင့် တစ်ထေရာတည်းတူသည်ကို တွေ့ရသည်ဟုဆိုသည်။ ဒပ်ဖရင်သည် ထိုသူမောင်းသော ဓာတ်လှေကား အားမစီးဘဲ မိမိနေထိုင်ရာအခန်းသို့ ခြေလျင်တက်သွားခဲ့သည်။ မကြာမီ ထိုဓာတ်လှေကားပြုတ်ကျပြီး ခရီးသည်နှင့် ဓာတ်လှေကားမောင်းသူပါ သေဆုံးခဲ့ ရသည် ဟုဆိုသည်။
ဤဖြစ်ရပ်အား ဒပ်ဖရင်က မိတ်ဆွေများအား မကြာခဏ ပြောကြားခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ ယင်းဖြစ်ရပ်အား တိုက်ဆိုက်မှုတစ်ခုဟု ဆိုလိုပါကလည်း ဆိုနိုင်ပါသည်။
ဘာသာရေးရှုထောင့်မှ ကြည့်လျှင် ဒပ်ဖရင်သည် ဘုရားကို ဘုရားမှန်း၊ တရားကို တရားမှန်း၊ သံဃာကို သံဃာမှန်းသိပြီး ရိုသေသူတစ်ဦးဖြစ်သောကြောင့်”မင်း ဒီလူနှင့်တွေ့လျှင် သေဘေး ကြုံလိမ့်မည်'”ဟု သဘောပါရှိသော နိမိတ်ပြခြင်းခံခဲ့ရသည် ဟူ၍လည်းကောင်း၊ “ကုသိုလ်ကံ အကျိုး လက်ငင်းခံစားခဲ့ရသည်” ဟုလည်းကောင်း ဘာသာရေးရှုထောင့်မှ သုံးသပ်၍လည်း ရနိုင်ပါသည်။
အဆိုပါဖြစ်ရပ်သည် အင်္ဂလိပ်အစိုးရ၏ အဆင့်မြင့် အရာရှိကြီးတစ်ဦး ကိုယ်တိုင် ပြောကြားချက် ဖြစ်သောကြောင့် အထင်ကရ ဖြစ်ရပ်ကြီး တစ်ခုလည်း ဖြစ်ခဲ့လေသည်။
ဒပ်ဖရင် ကွယ်လွန်ပြီးနောက်BBCအသံလွှင့်ဌာနမှလည်း ဤဖြစ်ရပ်ကို လေ့လာ့ခဲ့သည်ဟုလည်းသိရပါသည်။

ကိုးကားချက်
(၁)ဒေါ်ကြန် –  မြန်မာ့သမိုင်းသုတေသနစာတမ်းများ
(၂) Google search – Dufferin and the Ghost
(၃) A.T. Stewart — The Pagoda War

မှတ်ချက်။။ ။ မန္တလေးဂေဇက် ဒီဇင်ဘာ ၂၀၁၁ ထုတ်တွင် ပုံနှိပ်ဖေါ်ပြပြီးဖြစ်သည်။