မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်ကျမ်းပြုဆရာ ယုဒသန်

ဆရာယုဒသန်သည် ဘိုးတော်ဘုရားလက်ထက်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနိုင်ငံမှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိလာသော ခရစ်ယန်သာသနာပြု တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ဆရာယုဒသန်၏ နာမည်အရင်းမှာ အဒိုနီရမ်ဂျပ်ဆင်ဖြစ်သည်။ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံ ခရစ်ယန်သာသနာရေးတွင်သာမက စာပေဖက်တွင်သော်၎င်း၊ နိုင်ငံရေးဖက်တွင်လည်း ထင်ရှားသောသူတစ်ဦးဖြစ်သည်။ ဆရာယုဒသန်ကို ၁၇၈၈ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၉ ရက်နေ့တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနိုင်ငံ မက်ဆချူးဆက် ပြည်နယ် မော်လဒင်းမြို့တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ ဗရောင်းတက္ကသိုလ်တွင်ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ ၁၈၁၂ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၅ ရက်နေ့တွင် အန်ဟေဇယ်တိုင် ဆိုသူအမျိုးသမီးတစ်ဦးဖြင့်လက်ထက်ခဲ့သည်။ နောက်တစ်နေ့တွင် ယုဒသန်သည် အခြားအဖော်လေးဦးတို့နှင့်အတူ အရှေ့အာရှနိုင်ငံများသို့ သွားပြီး သာသနာပြုရန်စေလွှက်ခြင်းခံရသည်။ ယုဒသန်တို့ဇနီးမောင်နှံသည် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ဆေလမ်မြို့ ဆိပ်ကမ်းမှ သင်္ဘောဖြင့် ထွက်ခွာခဲ့ကြသည်။

ဇွန်လတွင် ကာလကတ္တားမြို့သို့ ဆိုက်ရောက်သည်။ ထိုအချိန်က ဗြိတိသျှ အစိုးရနှင့် အမေရိကန် အစိုးရတို့အချင်းချင်း မသင့်မတင့်ဖြစ်နေသည်။ ဗြိတိသျှတို့၏ အရှေ့ အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီ သည်အမေရိကန် သာသနာပြုများကို ထိုတိုင်းပြည်တွင် နေထိုင်ရန် မလိုလားချေ။ ထိုကြောင့် အိန်ဒိယနိုင်ငံရှိ ဘုရင်ခံချုပ်က ယုဒသန်နှင့်သူ၏ဇနီးကို အမေရိကန်သို့ပြန်ရန်အမိန့်ပေးလေသည်။ ယုဒသန်သည် အရှေ့အာရှနိုင်ငံများတွင်သာသနာပြုရန်ကို စွန့် လွှက်ရမည်ကဲ့သို့ အခြေအနေကိုရောက်ရှိနေခဲ့သော်လည်း ၁၈၁၃ခုှစ် ဇွန်လဆန်းတွင် အရှေ့ဖက်ကို ကြုံရာသင်္ဘောနှင့်သွားမည်ဟူသောအကြံဖြင့် အိ်န္ဒိယနိုင်ငံ မဒရပ်မြို့သိူ့ တဖန်ထွက်ခွာခဲ့သည်။ မဒရပ်မှတဆင့် ဂျောဂျီးယားနား အမည်ရှိ သင်္ဘောဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံသို လိုက်ပါလာခဲ့ကြရာ ဇူလိုင်လ ၁၃ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့သို့ဆိုက်ရောက်လာသည်။

ထိုအခါက ရန်ကုန်သည် အခုကာလ ရန်ကုန်နှင့်လုံးဝ မတူချေ။ ဆူးလေစေတီတော်ကို အရှေ့ဖက်၊ အနောက်ဖက် နှင့် တောင်ဖက်တွင် အင်းကြီး တစ်ခုကာလျက်ရှိသည်။ မြို့ကို အင်းကြီး ချောင်းမြောင်း ထုံးအိုင် တို့ ဝန်းရံလျက်ရှိသဖြင့် ကျွန်းကြီးကဲ့သို့ဖြစ်လျက်ရှိသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံဆရမ်ပူမြို့ရှိ အင်္ဂလိပ်နှစ်ခြင်း ခရစ်ယာန်သာသနာပြု ဝီလျံကာရီ၏ သားဖဲလစ်ကာရီ ဖြစ်သည်။ ထိုသာသနာပြုအိမ်၌ ယုဒသန် တို့နေထိုင်ကြလေသည်။ဟောရန် ပြောရန်သာသနာပြုရန် ရောက်လာကြသည်ဖြစ်သော်လည်း ယုဒသန်တို့သည် မြန်မာစကားကို လုံးဝမတက်ကြပေ။ ထို့ကြောင့် မြန်မာစကားကို ဦးစွာ ကြိုးစားသင်ယူကြရသည်။ထို့နောက် မြန်မာစာပေကို လေ့လာ ကျက်မှတ်ရသည် တို့ဖြင့် သုံနှစ်သုံးမိုး ရှိလာသော အခါ ယုဒသန်သည် မြန်မာ သဒ္ဒါ ကျမ်းတစ်စောင်ကို ရေးသားပြုစု ပြီးလေ၏။ မြန်မာတို့ အကြားတွင် သာသနာ ပြုဖို့ရန် မြန်မာတို့၏ အယူဝါဒ အလေ့ အထတို့ကိုလဲ နားလည် ရပေးအုံးမည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ယုဒသန်သည် လောကုတ္တရာ စာပေများကို လေ့လာဆည်းပူးရာ မြန်မာ စကားကဲ့သို့ဖြစ်နေသော ပါဋ္ဌိသက္ကတ စကားလုံးပေါင်း လေးထောင်လေက်ကို စုဆောင်းမိလေသည်။ ထိုစကားလုံးများကို အက္ခရာဝလိစဉ်ပြီး မြန်မာ အနက်ပေးကာ ပါဋ္ဌိ-မြန်မာ အဘိဓါန်ကို စတင်ပြုစုလေသည်။ ထိုအဘိဓါန်တွင်ပါသော မြန်မာစကားလုံးများကို တဖန် အက္ခရာ ဝလိစဉ်ကာ အင်္ဂလိပ် အနက်ပေးပြီး ပထမ မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓါန်ငယ်ကို ပြုစုခဲ့သည်။

၁၈၁၆ ခုနှစ်တွင် ဘင်္ဂလား ပြည်နယ် စရန်ပူ သာသနာပြုကောလိပ်ကျောင်းက ပုံနှိပ်စက်တစ်လုံးနှင့် မြန်မာ ခဲစာလုံးများကို  လက်ဆောင်ပေးပို့လိုက်သည်။ ပုံနှိပ်စက်နှင့် အတူ ဆရာ ဟောက်ဆိုသူပုံနှိပ်ပညာတက် အမေရိကန် သာသနာပြု တစ်ဦးလဲ ရောက်ရှိလာသည်။ ၁၈၁ရ ခုနှစ်တွင် ယုဒသန်သည် ရှင်မသဲာ ခရစ်ဝင်ကျမ်းကို မြန်မာ ပြန်ဆို ပြီးစီးခဲ့သည်။ ထိုအခါ ယုဒသန်သည် တရားဟောနိုင်လောက် အောင် စကားတက်သည်ဟု အယူရှိလေသည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် မြန်မာတို့ တရားနာလေ့ ရှိသော ဇရပ် များသိူ့ သွားကာ ဓမ္မကထိက များ ဟောသည်တို့ကို မြန်မာ များနှင့် အတူ နာယူပြီး အတုယူလေသည်။ ထို့နောက် သာသနာ ပြု အိမ်ကြီးနှင့် မလှမ်းမကမ်း လူသွားလူလာ များသော ခရီးတွင် ဇရပ်တစ်ဆောင် ဆောက်လုပ်ခဲ့သည် ထိုအဆောင်တွင် ယုဒသန်ထိုင်ပြီး ခရီးသွားများကို တရားနာလာရန် ဖိတ်ခေါ်လေ့ ရှိသည်။ ကလေးသူငယ်များကိုုလည်း သစ်သားသင်ပုန်းကြီးများ ခင်းပြီး စာသင်ပေးလေ့ ရှိသည်။ ထိုဇရပ်ကြီးတွင် ယုဒသန်သည် တရားစပြီးဟောသည်။ ကျမ်းစာ များကိုလဲ ဆက်လက် ရေးသား ပြန်ဆိုကာ ပုံနှိပ်ထုတ် ဝေခဲ့သည်။၁၈၂၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂၃ ရက်နေ့တွင် ယုဒသန်တို့ ဇနီးမောင်နှံ နှစ်ဦး အင်းဝနေပြည်တော်သို့ ရောက်ရှိပြီးလျှင် အိမ်တစ်ဆောင် ဆောက်ပြီး နေကြလေသည်။ ယုဒသန်သည် မြန်မာမှုးမတ်ဆွေတော် မျိုးတော်တို့နှင့် သင့်မြတ်အောင် ပေါင်းသင်းပြီး သူ့၏ဇနီးက ကျောင်းတစ်ကျောင်းဖွင့်ကာ အပ် ချုပ်အတက်နှင့် စာရေးစာဖတ်တို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ ယုဒသန်သည် ညောင်ရမ်းမင်းသား ခဲပေါင်မြို့စား ဝန်ကြီး ဦးရွှေလူ မြဝတီ ဝန်ကြီး ဦးစနှင့် မက္ခရာ မင်းသားကြီးတို့ထံတွင် ဝင်ထွက် ခစားလေ့ ရှိသည်။မြန်မာ အစိုးရနှင့် အင်္ဂလိပ်အစိုးရတို့သည် ရှင်မဖြူ ကျွန်း အရေးကြောင့် စစ်ဖြစ်ကြရာ ၁၈၂၄ ခုနှစ် မေလတွင် အင်္ဂလိပ်တို့က ရန်ကုန်မြို့ကို သိမ်းယူလေသည်။ ထိုအချိန်တွင် နိုင်ငံခြားသားတို့အား ထိန်းသိမ်းစောင့်ကြပ် ထားရန် လိုအပ်သည့်တိုင် ယုဒသန်နှင့် ဒေါက်တာ စပရိုက် တို့ကို ဖမ်းဆီးပြီး လက်မ ရွံထောင်သို့ ပို့ထားလေသည် အခြားအင်္ဂလိပ်လူမျိုးများလဲ ထိုနည်းတူ အဖမ်းခံရသည်။  ထိုအချိန်တွင် ယုဒသန်၏ ဇနီး၌ သမီး ဖွားမြင် ပြီး မာရီယာ အမည် မည့်ခေါ်သည်။ယုဒသန်တို့ လူစုကို ထောင်ထဲ၌ ၁၁ လ အကျဉ်းချထားပြီးနောက် အောင်ပင်လယ် ထောင်သို့ တဖန် ရွှေ့ပြောင်း ချုပ်နှောင် ထားလေသည် ထိုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ယုဒသန်အား ထောင် မှ လွှတ်ရန် အမိန့်ရောက်လာသည် မလွန်မြို့အနီး ညောင်ပင်ဆိပ် စခန်းတွင် အင်္ဂလိပ်နှင့် မြန်မာတို့ စစ်ပြေငြိမ်းရေး အတွက် နှစ်ဦးနှစ်ဘက် စေ့စပ် ဆွေးနွေးရာ၌ ယုဒသန်ကို စကားပြန်အဖြစ် စေလွှတ်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ဒီဇင်ဘာလ ၁ရ ရက်နေ့တွင် အင်းဝထောင်သို့ ပြန်ရောက်လေ သည်။

ထို့နောက် ခဲပေါင်မြို့စား ဝန်ကြီး ဦးရွှေ လူ၏ အကူအညီဖြင့် ယုဒသန်သည် ၁၈၂၅ခုနှစ ်ဒီဇင် ဘာ ၃၁ နေ့တွင် ထောင်မှ လွတ်သည်။ ၁၈၂၆ ခုနှစ် တွင် ရန္တပိုစာချုပ် ချုပ်ဆိုသော အခါ ယုဒသန်သည် စကားပြန်အဖြစ် ဆောင်ရွက်ကာ အင်္ဂလိပ် မှ မြန်မာသို့ ၊မြန်မာ မှ အင်္ဂလိပ်သို့ ပြောသမျှ စကား ရေးသမျှ စာတို့ကို ဘာသာ ပြန်ဆိုပေးရသည်။စစ်ပြေငြိမ်း သွားသောအခါ ယုဒသန်သည် အောက်ပြည်သို့ စုန် ပြီး အင်္ဂလိပ်ပိုင်နက်ဖြစ်သော ကျိုက်က္ခမီ မြို့တွင် နေထိုင်သည်။ ထိုအချိန်တွင် သူ့၏ဇနီး သည် ၁၈၂၆ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၄ ရက်နေ့ တွင် အင်းဝနေပြည်တော်၌ ကွယ်လွန်သည်။ ၁၈၂ရ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၄ ရက်နေ့တွင် ယုဒသန် ၏ သမီး မာရီယာ လည်း ကွယ်လွန်သည်။ ယုဒသန် ပြန်ဆိုခဲ့သော ဓမ္မသစ် ကျမ်းကို ၁၈၃၂ ခုနှစ် ဒီဇင် ဘာလ ၁၅ ရက်နေ့တွင် မော်လမြိုင် မြို့ သာသနာ ပုံနှိပ်တိုက် ၌ ပထမဆုံး အကြိမ်အဖြစ် ရိုက်နှိပ် ခဲ့သည်။ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကို လဲ ဆက်လက် ပြန်ဆိုခဲ့ရာ ၁၈၃၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၉ ရက်နေ့တွင် ပုံနှိပ် ပြီးစီးလေသည်။ ယုဒသန်၏ အကြံမှာ အင်္ဂလိပ်- မြန်မာ အဘိဓါန်နှင့် မြန်မာ-အင်္ဂလိပ် အဘိဓါန် နှစ်ဆောင် ကို တစ်အုပ်ထဲ ဖြစ်အောင် ပုံနှိပ် ချုပ်လုပ်ရန် ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ၁၈၂ဝ ပြည့်နှစ်က ပြုစုခဲ့သော အဘိဓါန်ငယ်မှာ မပြည့်စုံသဖြင့် ၁၈၄၂ ခုနှစ်တွင် အဘိဓါန်ကို နှစ်စောင်ခွဲပြီး ပြုစုလေသည် ။ အင်္ဂလိပ် အဘိဓါန်ကို ၁၈၄၉ ခုနှစ်ဇန်နဝါရီလ ၂၄ နေ့တွင် အပြီးသတ်သည်။ထို့နောက် မြန်မာ အဘိဓါန်ကို ဆက်လက် ပြုစု နေခိုက် မကျန်းမမာဖြစ်လာသည်။ထို့ကြောင့် ၁၈၅ဝ ပြည့်နှစ် ဧပြီလ ၈ ရက်နေ့တွင် ယုဒသန်သည် မော်လမြိုင်မြု့ိမှ သဘောင်္ဖြင့် ပင်လယ်ခရီးထွက်သွားရာ ဧပြီလ ၁၂ နေ့၌ ကွယ်လွန်လေသည်။ ယုဒသန်၏ အလောင်းကို ပင်လယ်ပြင်တွင် သင်္ဂြုလ် လိုက်ကြသည်။

ယုဒသန်၏ လက်ငုတ်ဖြစ်သော မြန်မာ အဘိဓါန် ကို သာသနာပြု ဆရာတော် စတီဗင် အီးအေ က ဆက်လက် လုပ်ကိုင် ခဲ့ ရာ ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို့ အမေရိကန် သာသနာပြု ပုံနှိပ်တိုက် ၌ ပထမ အကြိမ် အဖြစ် ပုံနှိပ် နိုင်ခဲ့လေသည်။ ယုဒသန်သည် အဘိဓါန်နှင့် ခရစ်ယာန် ကျမ်းများအပြင် ရွှေချိန်ခွင် စာအုပ်ကို ၎င်း မြန်မာအမျိုးသမီး များ ဝတ်ဆင်ပုံစာတမ်းကို ၎င်း ပိဋကတ် အနှစ်စုကျမ်းကို၎င်း မြန်မာ ဘာသာဖြင့် ရေးခဲ့လေသည်။ယခင်က ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တွင် အပါအဝင်ဖြစ်သော ဂျပ်ဆင် ကောလိပ်မှာ ယုဒသန်၏ အထိမ်းအမှတ် ကျောင်းပင်ဖြစ်လေသည်။