မလိုချင်ပါသော ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းမီးပွားစများ Stop the Hate Newsletter – Vol I

Hate speech ကို “ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းစကား”လို့ ဆိုလိုက်ရင် မုန်းတီးခြင်းတမျိုးထဲသာမကဘဲ နောက်ဆက်တွဲ အဲ့ဒီထက်ပိုမိုနက်ရှိုင်းပြီးဆိုးရွားတဲ့ လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု၊ အသားအရောင်ခွဲခြားမှု၊ လိင်ကွဲပြားမှုနဲ့ လိင်ခံယူမှုတွေကိုအရင်းခံတဲ့ ရန်လိုခြင်းအန္တရာယ်တွေပါ အကျိုးဆက်အနေနဲ့ တစ်တွဲထဲ ပါလာတာမျိုးမို့ ဒီဝေါဟာရဟာ ဘယ်လိုလူမှုအသိုင်းအဝိုင်းမှာမဆို အန္တရာယ်မီးတဟုန်းဟုန်းတောက်စေတဲ့ မီးပွားပါပဲ။ နှုတ်နဲ့စတဲ့ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းစကားဟာ လေထဲမှာမပျောက်ဘဲ လေထဲကနေ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးလို လူသိန်းချီသန်းချီကူးစက်သွားသလို အခုလို နည်းပညာတိုးတက်တဲ့ကာလမှာ Social media ကနေ Post, Live video, Comment တွေကနေအစပျိုးလိုက်တဲ့ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းစကားတွေဟာ မပြီးနိုင်မစီးနိုင်ဘဲ စက္ကန့်ပိုင်းအချိန်ကာလမှာတင် ရန်လိုမုန်းတီးခြင်းတွေကို လူသိန်းချီသန်းချီ ကမ္ဘာအနှံ့ကို ပျံ့နှံ့သွားစေတဲ့အကြောင်းတရားတခုဖြစ်တာမို့ အဟန့်အတားမရှိ လွတ်လပ်စွာပြောပိုင်ခွင့်ကို ဒီမိုကရေစီစနစ်နဲ့ဖွင့်ပေးထားတဲ့နိုင်ငံတွေမှာလည်း ဒီကိစ္စဟာ စိန်ခေါ်မှုတခုဖြစ်နေပါတယ်။ နည်းပညာတိုးတက်မှုကို ခြေလှမ်းတွေတဆင့်ပြီးတဆင့်လှမ်းတက်နေချိန်မှာ အဲ့ဒီနည်းပညာတိုးတက်မှုကိုအသုံးချပြီး လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းကိုအကျည်းတန်စေတဲ့ Hate speech ကို ဟန့်တားနိုင်ဖို့လည်း လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတွေက ဝိုင်းပြီးကြိုးစားနေကြရပါတယ်။

Hate speech ကို ဦးတည်ပေမယ့် သာမာန်ထမင်းစားရေသောက်ပုံမှန်ပြောဆိုနေကြတဲ့စကားလုံးတွေလိုမျိုး လူမျိုးစုတွေထဲရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေထဲထိ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းသန္ဓေကိုလွယ်ပြီး ငြိမ်ငြိမ်သက်သက်စိုက်ဝင်နေတဲ့စကားလုံးတွေလည်း ရှိကြပါတယ်။ ဒီစကားလုံးတွေဟာ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး ပြောဆိုနေကြရာကနေ ကမ္ဘာအနှံ့ထိ စက္ကန့်ပိုင်းအတွင်းပျံ့နှံ့သွားနိုင်စွမ်းရှိတဲ့ Social media မှာ ပြောဆိုကြ၊ စကားလုံးတွေအဖြစ်ရေးသားလာကြတဲ့အခါ ရန်လိုရွံမုန်းဟာ အလွယ်တကူကိုယ်လက်အင်္ဂါစုံလင်စွာပဲ ပေါက်ဖွားလာပါတော့တယ်။ ဥပမာအားဖြင့် ကျမတို့ဝန်းကျင်မှာ ပြည်တွင်းမှာနေထိုင်စဉ်ထဲက စာအုပ်တွေ၊ ရုပ်ရှင်တွေထဲမှာသော်လည်းကောင်း၊ လက်တွေ့ပြင်ပမှာသော်လည်းကောင်း နေ့တဓူ၀ကြားနေခဲ့ရပြီး မသိလိုက်မသိဖာသာ ပုံမှန်လိုသုံးနှုံးကြတဲ့စကားလုံးတွေရှိပါတယ်။ အသက်အရွယ်နဲ့ ကိုယ်အင်္ဂါချို့ယွင်း မှုကိုဦးတည်ဆိုလိုတဲ့” အိုနာကျိုးကန်း”၊ ” ငကန်းသေ ငစွေပေါ်လိမ့်မယ်”၊ ” နှုတ်ခမ်းပဲ့ချင်းမီးမှုတ်”၊ ” ချိုကျိုးနားရွက်ပဲ့” တို့၊ လူမျိုးရေးအခြေခံပြီး ခွဲခြားမှုအဓိပ္ပာယ်ဆောင်တဲ့ ” ချီးကျုံးကုလား” ၊ ” တရုတ်ဘိန်းစား” တို့၊ အသားအရောင်ကို ဥပမာလင်္ကာထားပြီး နာမည်ပေးတဲ့မုန့်မျိုး ” မုန့်ကုလားမဲ”၊ လိင်ခံယူမှုကို ပျက်ရယ်ပြုအသွင်ဆောင်တဲ့ ” အခြောက်” ” ဘောပြား” အစရှိသဖြင့်ကနေ ကိုယ်ထိလက်ရောက်ဖြစ်ဖို့အတွက် အရှိန်ယူတဲ့စကားလုံးတွေ ” ပါးရိုက်ခံရမယ်”၊ ” နားရင်းပိတ်အုပ်လိုက်ရ”၊ ” သေသွားမယ်” စသဖြင့် စကားလုံးတွေကိုလည်း နေ့တဓူဝပုံမှန်အရပ်သုံးစကား တွေအပြင် ဇာတ်သဘင်ပေါ်က ဟာသပျက်လုံးတွေ၊ ဟာသရုပ်ရှင်တွေမှာပါ ပေါ့ပေါ့ပါးပါးသဖွယ်သုံးစွဲလာခဲ့ကြတာလည်း ဓလေ့တခုဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီနေ့အချိန်ထိလဲ ဖြစ်နေပါတယ်။

United States လို လူမျိုးပေါင်းစုံ၊ အသားအရောင်ပေါင်းစုံ၊ ကမ္ဘာ့တိုင်းပြည်တွေအမျိုးမျိုးက ပြောင်းရွှေ့အခြေချလာသူအမျိုးမျိုးနေထိုင်တဲ့တိုင်းပြည်မှာတော့ “ရန်လိုရွံမုန်းခြင်း”ကို ဥပဒေနဲ့ ပြင်းပြင်းထန်ထန်တားမြစ်ထားပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းကို အပြီးသတ်တော့ မတားဆီးနိုင် သေးပါဘူး။ ပြည်ပကနေ US ကိုလာရောက်အခြေချလာတဲ့သူတွေမှာ မူလမိခင်တိုင်းပြည်ကပါလာခဲ့တဲ့ တချို့ထုံးတမ်းဓလေ့တွေနဲ့ US က ဥပဒေနဲ့တားထားတဲ့ ကိစ္စတွေဟာ ဆန့်ကျင်ပဋိပက္ခတ်ဖြစ်တဲ့အခါမှာ အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ Culture shock ဖြစ်သွားတာမို့ တချို့ အနေအထိုင်၊ အပြု အမူ၊ အပြောအဆိုတွေဟာ ဆင်ခြင်စရာဖြစ်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် တခြားတိုင်းပြည်က ပြောင်းရွှေ့အခြေချလာတဲ့ကလေးတွေကို ဒီနိုင်ငံမှာကျောင်းထားရင် ကျောင်းမှာကျောင်းသားအချင်းချင်း ပြောဆိုဆက်ဆံရာမှာ အထူးသဖြင့် ပြဿနာဖြစ်ကြတဲ့အခါ၊ ကလေးချင်းစကားများကြတဲ့အခါ၊ ဒေါသပါတဲ့ကိစ္စတွေမှာ ကျမတို့မြန်မာများပြောလေ့ပြောထရှိတဲ့ ” အဖြူကောင်” ” အမဲကောင်” ” တရုတ်မ” အစရှိတဲ့ အသားအရောင်ကိုအဓိကထားရုပ်လုံးဖော်တဲ့အသုံးအနှုံးမျိုးတွေကို နောက်ဆက်တွဲဖြစ်လာမယ့်ပြဿနာတွေဘေးကဝေးအောင် လုံး၀ရှောင်ရှားကြရမှာဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလို ဆိုရိုးစကားကိစ္စရပ်တွေနဲ့ လူမှုကွန်ရက်က ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းကိစ္စတွေပျံ့နှံ့ပုံနဲ့ပတ်သက်ပြီး University of California, Berkeley က မြန်မာစာကထိက၊ တောင်နှင့် အရှေ့တောင်အာရှလေ့လာရေးဌာန (South & Southeast Asian Department) မှာ ကထိကအဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့ ကို Kenneth Wong က ” ကျားမတန်းတူညီမျှရေးလိုကိစ္စတွေမှာ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ အမြင်တွေပြောင်းလဲလာတဲ့အခါ ရှေးဆိုရိုးစကားတချို့ဟာ ခေတ်နဲ့မကိုက်ညီတော့တာ သတိချပ်သင့်ပါတယ်။ ဥပမာ “ယောက်ျားကောင်း မောင်းမတစ်ထောင်” လို၊ “သမီးတစ်ကောင် နွားတစ်ထောင်” လိုစကားမျိုးထဲက မဟာဖိုဝါဒရဲ့ အငွေ့အသက်တွေက အရင်ကသတိမထားမိကြပေမဲ့ အခုတော့ ပိုထင်ရှားလာပါတယ်။ လူမှုရေးကွန်ရက်ရဲ့ အန္တရယ်တစ်ရပ်ကတော့ တစ်ဘက်သားကို မျက်နှာချင်းမဆိုင်ဘဲ ပြောချင်ရာကို ပစ်ပစ်ခါခါပြောလို့ရတာပါပဲ။ ဒါကြောင့် အပြင်လောကစကားဝိုင်းများထက် ပိုမောက်မာတဲ့ အပြောအဆိုမျိုးတွေတွေ့ရပါတယ်။ နောက်ပြီး လူမှုရေးကွန်ရက်ရဲ့သဘာဝကိုက ဝင်ဆွေးနွေးသူများလေ လူကြည့်များလေ၊ လူကြည့်များလေ ပွဲဆူလေဖြစ်တော့ အမုန်းစကားတော်တော်များများက အဲဒီဝဲဂရက်ထဲမှာ ထပ်ခါထပ်ခါ ပြန်ပေါ်လာတတ်ပါတယ်။ ” လို့ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ပတ်သက်ပြီး လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုနဲ့ ရန်လိုရွံမုန်းစကားတွေကို Facebook လူမှုကွန်ယက်မှာ ရေးသား၊ ပြောဆိုကြခြင်းဟာ ရိုဟင်ဂျာလူမျိုးတုန်းကိစ္စ၊ လူသားချင်းစာနာမှုအကျပ်အတည်းကိစ္စတွေ အတွက်ပိုမိုဆိုးရွားစေတယ်ဆိုတဲ့အကြောင်းပြချက်နဲ့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဥပဒေကိုယ်စားလှယ်တွေက Facebook ရဲ့ CEO ဖြစ်တဲ့ Mark Zuckerberg ကိုယ်တိုင် ဧပြီ၊ ၂၀၁၈ခုနှစ်မှာ အမေရိကားလွှတ်တော်မှာ ကြားနာဖြေရှင်းခဲ့ရပြီး AI နဲ့စိစစ်ရုံသာမက မြန်မာဘာသာစကားတတ်ကျွမ်းသူတွေကို ဝန်ထမ်းအဖြစ်ငှားပြီး ရန်လိုရွံမုန်းစကားလုံးတွေ၊ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ ရေးသားပြောဆိုခြင်းတွေကို ပိတ်ပစ်ခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ ရွာမီးရှို့၊ လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှုကြောင့် ရခိုင်ဒေသကနေ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ကိုထွက်ပြေးရတဲ့ ရခိုင်ဒေသက Rohingya တွေဟာ သြဂုတ်၊ ၂၀၁၇ထိ ၇သိန်းကျော်ရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီအဖြစ်အပျက်မတိုင်မီကလည်း မတ်၊၂၀၁၃ခုနှစ်မှာ မြန်မာပြည်၊ မန္တလေးတိုင်း၊ မိတ္ထီလာမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာနဲ့ အစ္စလမ်ဘာသာဝင်တွေ လူမျိုးရေးပဋိပက္ခဖြစ်ပြီး လူသေဆုံးမှု၊ ဒဏ်ရာရမှုတွေရှိခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာသာမက ကမ္ဘာအရပ်ရပ်က မြန်မာလူမျိုးအများစုဟာ လူမှုကွန်ယက်မှာ Facebook ကိုသာ အဓိကသုံးကြတာ ကြောင့် Facebook မှာ မြန်မာစကားလုံးအသုံးအနှုံးတွေထဲက လူမျိုးအမည်၊ “သတ်”၊ ” သေ” စတဲ့စကားလုံးတွေ၊ ရိုင်းစိုင်းစွာတိုင်းထွာဆဲရေးတဲ့ Comments တွေကို Community standard နဲ့မညီဘူးဆိုပြီး Account တွေကို ရက်တချို့ကန့်သတ်တာ၊ သတိပေးတာတွေဟာ ၂၀၁၈နောက်ပိုင်း ပိုပိုများလာပြီး ၂၀၂၁၊ ဖေဖော်ဝါရီမှာ မြန်မာနိုင်ငံစစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်မှာ ပိုပြီးတင်းကျပ်လာပါတယ်။ နှစ်ပေါင်း၂၀ကျော်သက်တမ်းရှိတဲ့ Burmese American Welfare Association တည်ထောင်သူတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အစ္စလမ်ဘာသာကိုးကွယ်သူဦးအောင်ညွန့်က ” ကျနော်တို့က လူတွေနဲ့ဆက်ဆံတဲ့အခါ ဘယ်ဘာသာကိုးကွယ်တာနဲ့ မတိုင်းတာပါဘူး။ လူကို လူလိုပဲ မြင်ပါတယ်။ ဘယ်ဘာသာကမဆို အမုန်းတရားမပွားဖို့နဲ့ တဦးနဲ့တဦးချစ်ခင်တတ်ဖို့ပဲ သင်ပေးပါတယ်။ လူမှုကွန်ယက်မှာလည်း အမုန်းတရားပွားစေမယ့် စကားတွေကို ကျနော်တို့ မသုံးပါဘူး။ အမုန်းတရားကို အမုန်းနဲ့ မတုန့်ပြန်ပါဘူး။” ဟု ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

မြန်မာပြည်စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်မှာလည်း စစ်အစိုးရရဲ့ လက်နက်မဲ့အရပ်သားပြည်သူတွေအပေါ် လူမဆန်စွာသတ်ဖြတ်မှုတွေ၊ ရက်ရက်စက်စက်ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်မှုတွေက စာသားအနေနဲ့သာမကဘဲ ဓာတ်ပုံ၊ ဗွီဒီယိုတွေပါ Facebook သာမက Tiktok, Telegram တွေမှာပါ ဖော်ပြကြပြီး ဖတ်ရ၊ မြင်ရသူတွေဟာ စိတ်ဖိဆီးမှု၊ ဒေါသ၊ သောကတွေပါ တကမ္ဘာလုံးမှာနေထိုင်တဲ့မြန်မာတွေအပေါ်ကို သက်ရောက်မှုအားကြီးခဲ့ပါတယ်။ စစ်ကျောဖို့ဆိုခေါ်သွားပြီး မနက်ကအလောင်းပြန်လာယူဖို့မိသားစုကိုပြောလို့ အလောင်းသွားယူတဲ့အခါ ရင်ဘတ်နဲ့ဝမ်းဗိုက်မှာ ခွဲကြောင်းချုပ်ရိုးရာတွေနဲ့အထဲက ကလီစာတွေကို ထုတ်ယူသွားတဲ့သတင်း၊ ဓာတ်ပုံတွေကို အာဏာသိမ်းပြီး ၂၀၂၁နှစ်ထဲမှာ မြင်နေ၊ ကြားနေရတဲ့အခါ ပြည်တွင်းမှာရော၊ ပြည်ပမှာ နေထိုင်တဲ့မြန်မာတွေမှာပါ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာထိခိုက်မှုတွေရှိခဲ့ကြပါတယ်။ အဲ့ဒီထဲမှာUS မှာနေထိုင်ပြီး နဂိုက ရောဂါအခံရှိသူ တွေနဲ့ သက်ကြီးရွယ်အိုတွေဟာ လူမှုကွန်ယက်ကနေ အချိန်နဲ့တပြေးညီတိုက်ရိုက်မြင်နေရတဲ့ စစ်တပ်က ငြိမ်းချမ်းစွာဆန္ဒပြတဲ့အရပ်သားတွေကို ပစ်ခတ်တဲ့၊ တုတ်နဲ့ရိုက်နှက်ဖမ်းဆီးတဲ့ Live video တွေ၊ ရွာတွေကိုမီးရှို့တဲ့ ဓာတ်ပုံတွေကို နေ့စဉ်ရက်စက်မြင်နေရတဲ့အခါ စိတ်ပိုင်းဆိုင် ရာအပြင် ခန္ဓာကိုယ်ကျန်းမာရေးကိုပါ ထိခိုက်တဲ့အထိဖြစ်လာတာမျိုးတွေ ရှိလာကြပါတယ်။ San Bernadino County မှာ နေထိုင်တဲ့ အသက်၆၉နှစ်အရွယ် ကရင်-မြန်မာလူမျိုး ဒေါ်အေမီဟာ ၂၀၂၁ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီ၁ရက်နေ့ထဲကနေ မြန်မာပြည်မှာ နေ့စဉ်ရက်ဆက် မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့အရပ်သားတွေအပေါ် နှိပ်စက်ညှင်းပမ်းမှု၊ သတ်ဖြတ်မှုတွေကို ကြည့်ပြီး တုန်လှုပ်ခြောက်ချားမှု၊ ဒေါသဖြစ်မှု၊ ဝမ်းနည်းမှုတွေနဲ့ တစ်လအတွင်းမှာ ညဘက်ကို မအိပ်နိုင်ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။ နေ့ဘက်ရောက်တဲ့အခါမှာလည်း အစားအသောက်တွေမစားချင်ဘဲ ဖုန်းကိုသာ ဖွင့်ပြီး Facebook ကနေ မြန်မာပြည်ကအဖြစ်အပျက် တွေကို ရင်တမမနဲ့ကြည့်နေခဲ့ပါတယ်။ ကရင်လူမျိုးနေတဲ့ဒေသတွေကို မြန်မာစစ်တပ်က ရွာမီးရှို့၊ လူတွေကိုလိုက်သတ်တဲ့အတွက် ထွက်ပြေးရတဲ့ကရင်မိသားစုတွေနဲ့ ကိုယ်ဝန်သည်တွေ ထွက်ပြေးရင်း လမစေ့ဘဲ လမ်းမှာကလေးမွေးရ၊ ထွက်ပြေးရာလမ်းတလျှောက်ကနေ တောင်ပေါ် တထောက်နားတဲ့အချိန်ထိ သောက်သုံးရေပြတ်လတ်တဲ့သတင်းတွေကြားရတဲ့အခါ နေ့ဘက်မှာလည်း သူဟာ ဒုက္ခသည်တွေကိုအလှူငွေထောက်ပံ့ဖို့ အမေရိကားက ညဘက်၊ ထိုင်းဘက်က နေ့ဘက်ကအလှူငွေလက်ခံပေးမယ့် သူ့ဆွေမျိုး၊ မိတ်ဆွေတွေနဲ့ဖုန်းပြောရ၊ အမေရိကား နေ့ဘက်မှာ အလှူငွေလွှဲနိုင်မယ့်နေရာတွေဆီ သူကိုယ်တိုင်သွားရနဲ့ ၂၀၂၁၊ ဖေဖော်ဝါရီ၊ မတ်လ တွေဟာ သူ့ကျန်းမာရေးကိုသူဂရုမစိုက်နိုင်အောင်ဘဲ လူရော၊ စိတ်ရော အလုပ်ရှုပ်နေခဲ့ပြီး ၂၀၂၁ခုနှစ်၊ ဧပြီလမှာ ဦးနှောက်သွေးကြောပြတ်ပြီး ကွယ်လွန်သွားခဲ့ပါတယ်။ ” မာမီက မြန်မာပြည်မှာ စစ်အာဏာသိမ်းချိန်ကစပြီး ကိုယ့်အိပ်ချိန်၊ စားချိန်နဲ့ ကျန်းမာရေး၊ ဆေးသောက်ချိန်၊ ဆေးခန်းပြချိန်တွေကို ဂရုမစိုက်နိုင်တော့ဘူး။ ညဘက်၂နာရီ၊ ၃နာရီ အိမ်သာထသွားချိန်မှာတောင် ဖုန်းကို ဖွင့်ကြည့်တာ။ အရင်၁၉၈၈ အရေးအခင်းတုန်းက Social media မပေါ်သေးတော့ သတင်းတွေက ခုလို တိတိကျကျနဲ့သေချာ မသိရဘူး။ အခုခေတ်ကျ Social media က ပွင့်လာတော့ တခြားတိုင်းပြည်မှာ ဘာဖြစ်နေလဲဆိုတာ တော်တော်များများကို နောက်တိုင်းပြည်တခုကနေ တိုက်ရိုက်မြင်ရ၊ ကြားနေရပြီလေ။ Social media ကောင်းတဲ့အချက်တွေအများကြီးရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အသုံးပြုတဲ့လူတဦးချင်းအနေနဲ့ကတော့ ဘုရားဟော အလယ်အလတ်လမ်းစဉ်လိုပဲ။ Social media ကို အချိန်အကန့်အသတ်နဲ့၊ ကိုယ့်Limit နဲ့ကိုယ်သုံးသင့်ပါတယ်” ဟု သမီးဖြစ်သူ မိုးက ပြော ကြားခဲ့ပါတယ်။

မြန်မာစစ်အစိုးရဖြန့်ချိလိုက်တဲ့ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းတွေဟာ အင်တာနက်စာမျက်နှာတွေပေါ်ကနေ တကမ္ဘာလုံးကို ကူးစက်ပြီးတဲ့အခါ ပြည်ပမှာနေထိုင်ကြတဲ့ မြန်မာလူမျိုးအသိုင်းအဝိုင်းတွေထဲမှာ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းတွေဟာ တောမီးလို ပျံ့နှံ့လာခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာပြည်အရေးကိစ္စနဲ့ပတ်သက်ပြီးအယူအဆကွဲလွဲသူများအချင်းချင်း၊ မြန်မာပြည်အရေးအတွက်အလှူငွေကောက်သူများအချင်းချင်း၊ အထူးသဖြင့် မြန်မာပြည်ကနေစစ်အာဏာသိမ်းပြီးတဲ့အခါမှာ သိပ်မကြာခင် US ကိုပြောင်းရွှေ့အခြေချလာသူတချို့ဟာ မြန်မာပြည်မှာနေထိုင်စဉ်တုန်းက ဓလေ့စရိုက်လိုပဲ Live video ကို Facebook မှာ ရှည်လျားစွာလွှင့်ပြီး တဘက်နဲ့တဘက် ရန်ဖြစ်၊ စိန်ခေါ်၊ ဆဲရေးတိုင်းထွာမှုတွေလည်း များလာခဲ့ပါတယ်။ Facebook မှာ နိုင်ငံရေးအယူအဆ၊ အမြင်၊ ဘ၀ပြဿနာတွေကို Live video လွှင့်ပြောလေ့ရှိတဲ့ Los Angeles က ဒေါ်ရိုစီအောင်(ခေါ်) ဒေါ်ဌေးဌေးဝင်း ဒီဇင်ဘာ၂၀၊ ၂၀၂၂ က ဆုံးသွားတဲ့အခါမှာလည်း Facebook မှာ ထင်ကြေးအမျိုးမျိုးနဲ့ သံသယ၊ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းတွေ ပိုပြီးပွားများအောင် ပြောဆိုရေးသားတာတွေရှိခဲ့တဲ့အတွက် သူနေထိုင်တဲ့ သဘာဝတရားရိပ်သာက LA County records ကအကြောင်းကြားစာရရှိပြီး၊ ဖုန်းပြောဆိုပြီး သွေးရိုးသားရိုးသေဆုံးခြင်းသာဖြစ်ကြောင်းဖြေရှင်းခဲ့ရသလို သြစတြေးလျက သားဖြစ်သူ ကိုအဏ္ဏဝါကျော်ထွဋ်ကလည်း သေဆုံးသူမိခင်နဲ့ပတ်သက်ပြီး မဟုတ်မမှန်ပြောဆိုခြင်းတွေရပ်ဖို့ မေတ္တာရပ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ Los Angeles မြို့၊ La Puente မှာရှိတဲ့ ပါရမီဗုဒ္ဓဝိဟာရကျောင်းထိုင်ဘုန်းကြီးဟာ Facebook Fake Account (အမည်တု)ဆလိုင်းမောင်လူပျို ဆိုတဲ့အမည်ကိုသုံးပြီး ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ရန်လိုရွံမုန်းစကားပြောဆိုခြင်းတွေ၊ မြန်မာစစ်အစိုးရရဲ့ ရက်စက်စွာသတ်ဖြတ်ခြင်းခံရသူတွေကို ပျက်ရယ်ပြုတဲ့စာတွေကို ရေးသားခဲ့တယ်ဆိုတဲ့အကြောင်းအရာကိုရေးသားထားတဲ့စာနဲ့ အဲ့ဒီ Facebook Screenshot တွေကိုပုံနှိပ်ထုတ်မှတ်တမ်း တင်ထားတဲ့စာရွက်တွေကို ဘုန်းကြီးကျောင်းကလိပ်စာစာရင်းရှိထားသူတွေရဲ့အိမ်တွေက ၂၀၂၂ခုနှစ်မှာ ထဲမှာ လက်ခံရရှိခဲ့ပြီး ဂေါပကအဖွဲ့နဲ့ ဘုန်းကြီးကျောင်းမှာယဉ်ကျေးမှုနဲ့ဗုဒ္ဓဘာသာသင်ယူနေတဲ့ကျောင်းသားမိဘတွေက ကျောင်းထိုင်ဘုန်းကြီးကို ကျောင်းရှေ့မှာ ဆန္ဒပြခဲ့ပါတယ်။ ဇွန်၁၆၊ ၂၀၂၃မှာတော့ ” ကျောင်းထိုင်ဘုန်းကြီးဦးပညာဒီပဟာ 1842/ 1848 Valinda Ave, La Puente ပါရမီဗုဒ္ဓဝိဟာရနဲ့ပတ်သက်ခြင်းအလျဉ်းမရှိတော့ဘဲ ယခုအခါအပြီးအပိုင်စွန့်လွှတ်ထွက်ခွာသွားပြီးဖြစ်ကြောင်း၊ တရားဥပဒေလုပ်ထုံးစည်းကမ်းများနဲ့အညီအတည်ပြုဆောင်ရွက်ခြင်းဖြစ်သည်” အပါအဝင်အချက်၄ချက်ကို ဂေါပကအဖွဲ့က ထုတ်ပြန်ပါခဲ့တယ်။ Facebook ကစတဲ့ ရန်လိုရွံမုန်းစကားတွေဟာ US မှာနေ့စဉ် ရုန်းကန်အလုပ်လုပ်၊ အားလပ်ရက်မှာ စိတ်ဖိဆီးမှုတွေအပမ်းဖြေရတဲ့ မြန်မာပြောင်းရွှေ့အခြေချသူတွေရဲ့ Society ကို နည်းမျိုးစုံနဲ့ ရိုက်ခတ်ခဲ့ကြတာပါပဲ။

အဲဒီလို တခြားတိုင်းပြည်တခုက ကမ္ဘာနဲ့ချီသိတဲ့လူမဆန်မှုပဋိပက္ခတွေဟာ US ပြည်တွင်းက သက်ဆိုင်ရာ Society အသီးသီးအပေါ် ဆိုးကျိုးသက်ရောက်မှုတွေရှိခဲ့သလို US ပြည်တွင်းမှာလည်းပဲ လူမျိုးစု တစ်စုနဲ့တစ်စုကြား လူမျိုးရေးပဋိပက္ခတွေဟာ ၂၀၂၀ COVID-19 ကပ်ရောဂါကာလတွင်းကနေ ဒီနေ့ထိ လူမျိုးစုတွေ၊ အထူးသဖြင့်အသားအရောင်မျိုးစုံနဲ့လူမျိုးစုတွေကြားထဲမှာရော၊ ၂၀၁၆ သမ္မတ Donald Trump လက်ထက်မှာ အင်အားကြီးလာတဲ့ လူဖြူကြီးစိုးရေးဝါဒသမားတွေကနေ့အသားအရောင်မျိုးစုံနဲ့လူမျိုးစုတွေအပေါ်မှာရော သက်ရောက်မှုရှိနေခဲ့ပါတယ်။ Stop AAPI Hate နဲ့ Edelman Data & Intelligence တို့ အတူပူးပေါင်းပြီး စုဆောင်းထားတဲ့အချက်အလက်တွေနဲ့ ၂၀၂၁ National survery အရ မတ်၁၉၊ ၂၀၂၀ကနေ မတ်၃၁၊ ၂၀၂၂ထိ Hate incidents ပေါင်း ၁၁၅၀၀ ခန့်ထိ တိုင်ကြားခြင်းခံခဲ့ရပါတယ်။ COVID-19 ရောဂါကို US နဲ့ကမ္ဘာကိုဖြန့်တယ်ဆိုတဲ့စွပ်စွဲချက်တွေနဲ့ Chineseလူမျိုးတွေရဲ့ပြင်ပရုပ်သွင်နဲ့ဆင်တဲ့ အာရှသားတွေကို တခြားလူမျိုးတွေက ရန်လိုတာ၊ ရွံမုန်းပြီး ကိုယ်ထိလက်ရောက်စော်ကားတာတွေ ခံခဲ့ရတဲ့ထဲမှာ မြန်မာတွေလည်း ပါဝင်ခဲ့ပါတယ်။

မတ်လ၁၄၊ ၂၀၂၀ ခုနှစ်မှာ အသက်၂၁နှစ်အရွယ် Jose Gomez III ဟာ Texas ပြည်နယ်၊ Midland က Sam’s Club မှာ ဈေးလာဝယ်တဲ့ မြန်မာပြည်ကပြောင်းရွေ့အခြေချလာတဲ့အမျိုးသားတဦးကို ဓားကိုဆုတ်ကိုင်ထားတဲ့လက်သီးနဲ့ထိုးပြီ ဈေးဝယ်ခြင်းအရှေ့ဘက်မှာထိုင်နေတဲ့ အသက်၆နှစ်နဲ့အသက်၂နှစ်အရွယ်ကလေးနှစ်ဦးထဲက အသက်၆နှစ်အရွယ်ကလေးကိုလည်း အသွား၈လက်မရှိတဲ့ဓားနဲ့ ထိုးခဲ့လို့ ညာဘက်မျက်လုံးဒဏ်ရာရ၊ ညာဘက်နားပြတ်ရှခဲ့ပြီး ဦးခေါင်းနောက်ဘက်မှာ ဒဏ်ရာတွေရခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ ဒီသားအဖတွေကို US မှာ COVID-19 ကိုစဖြန့်တဲ့ Chinese တွေလို့ထင်ပြီးရန်လိုရွံမုန်းတာကြောင့် ဒီလိုလုပ်ခဲ့တာဖြစ်ပြီး အသက်၆နှစ်ကလေးကိုလည်း သတ်ဖို့ကြိုးစားခဲ့တယ်လို့ တရားရုံးမှာထွက်ဆိုခဲ့တယ်လို့ သြဂုတ်၄၊ ၂၀၂၂က တရားရေးဌာနက တရားဝင်ထုတ်ပြန်တဲ့ သတင်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။

မြန်မာပြည်ကပြောင်းရွှေ့လာပြီး New York မြို့၊ Brooklyn မှာနေထိုင်နေတဲ့ အသက်၅၈နှစ်ရှိတဲ့ ဒေါ်သန်းသန်းထွေးဟာ ဇူလိုင်၁၇၊ ၂၀၂၁ခုနှစ်၊ မနက်ပိုင်းမှာ Canal Street station ဘူတာလှေကားကို သားဖြစ်သူ မောင်ကျော်ဇောဟိန်းနဲ့အတူတက်လာစဉ် မှာ အသက်၅၀ကျော်အရွယ် အာဖရိကန်အမေရိကန် David Robinson ဆိုသူက မောင်ကျော်ဇောဟိန်းရဲ့ကျောပိုးအိတ်ကိုလှမ်းဆွဲပြီး နောက်ကနေ တိုက်ခိုက်တဲ့အတွက် သားအမိနှစ်ယောက်လုံး လှေကားပေါ်က ပြုတ်ကျပြီး ဒေါ်သန်းထွေးဟာ ဦးခေါင်းကိုပြင်းထန်စွာထိခိုက်ခံရတာကြောင့် ဆေးရုံမှာ ၁၁ရက် သတိလစ်မေ့မျောပြီး ကွယ်လွန် သွားခဲ့ပါတယ်။ တရားခံလို့ယူဆရတဲ့ David Robinson ကို နိုဝင်ဘာ၊ ၂၀၂၁မှာ ဖမ်းမိပြီး တရားဥပဒေအရ အရေးယူခဲ့ပါတယ်။ ဒီအဖြစ်အပျက်ဟာ ပစ္စည်းလုယက်မှုလိုလို အသွင်ဆောင်ထားပြီး အာရှလူမျိုးတွေကို ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းကိုအခြေခံခြင်းဟုတ်၊ မဟုတ်၊ ဒွိဟဖြစ်စရာလို့ ယူဆရပေမယ့် အာရှလူမျိုးတွေကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ခံရတာမို့ New York က မြန်မာလူမှုအဖွဲ့အစည်းခေါင်းဆောင်တွေကလည်း တတ်နိုင် သလောက် ကွန်မြူနတီမှာ သတိပေးပြောဆိုကြတာတွေရှိပါတယ်။

New York မြို့မှာပဲ ၂၀၂၂ခုနှစ်ရဲ့ ပထမဆုံးလူသတ်မှုမှာ အသတ်ခံရတဲ့အမျိုးသမီးဟာလည်း မြန်မာအမျိုးသမီးလူလတ်ပိုင်းတစ်ဦးဖြစ်နေပါတယ်။ NYPD အဆိုအရ ဇန်နဝါရီ၁၊ ၂၀၂၂ခုနှစ်၊ ည၉နာရီထိုးခါနီးအချိန်မှာ အသက်၄၁နှစ်ရှိတဲ့ Shwesin Nyuntwai ကို ဓားထိုးခံရတဲ့ဒဏ်ရာတွေနဲ့ Astoria, Queens က ၂၃လမ်းနဲ့ Braodway မှာ ဖြတ်သွားဖြတ်လာတွေက တွေ့ခဲ့ပြီး Astoria General Hospital ကိုပို့ခဲ့ပေမယ့် ဆေးရုံမှာ သေဆုံးသွားခဲ့ပါတယ်။

ကျမတို့ဟာ ခေတ်အဆက်ဆက်စစ်အာဏာရှင်ကြီးစိုးခြယ်လှယ်တဲ့တိုင်းပြည်ကနေ ကမ္ဘာ့ဒီမိုကရေစီပြည့်ဝတဲ့တိုင်းပြည်ကို ပြောင်းရွှေ့အခြေချနေထိုင်နေကြပေတယ့်သူ့အတိုင်းအထွာနဲ့သူကတော့ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းနဲ့ သူ့ရဲ့ဆိုးကျိုးတွေကိုတော့ ဆက်ခံနေရဆဲပါပဲ။ နိုင်ငံဟောင်းမှာ အသားအရောင်နဲ့လူမျိုးရေးကိုအခြေခံပြီး ၁၉၆၇၊ ဇွန်လမှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ တရုတ်မြန်မာအရေးအခင်း၊ ၂၀၁၂က မွတ်စလင်မုန်းတီးရေးပြဿနာက အစပြုခဲ့ပြီး ၂၀၁၇မှာ ကမ္ဘာကို ပျံ့နှံ့လာတဲ့ Rohingya Genocide ကိစ္စတွေ သမိုင်းရှိခဲ့သလို နိုင်ငံသစ် အမေရိကားတိုင်းပြည်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း လူမျိုးပေါင်းစုံအခြေချနေထိုင်နေကြတာမို့ ဒီလိုပြဿနာမျိုးတွေ သူတို့သမိုင်းမှာ ရှိခဲ့တာကို သင်္ခန်းစာအဖြစ်ယူပြီး ခွဲခြားဆက်ဆံရန်လိုရွံမုန်းခြင်းတွေကို အပြင်းအထန်ဥပဒေနဲ့တားမြစ်တာဖြစ်ပါတယ်။

နိုင်ငံပေါင်းစုံက လူမျိုးပေါင်းစုံလာရောက်အခြေချကြတဲ့ United States မှာ လူမျိုးတခုနဲ့တခုကြား အနေအထိုင်၊ အပြောအဆို၊ အတွေးအခေါ်၊ လူမှုစံနှုံးတွေ ကွဲပြားကြတာဟာ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းကိုဖြစ်စေတဲ့အကြောင်းတရားတွေထဲက တခုပဲဖြစ်ပါတယ်။ နိုင်ငံအသစ်ကိုပြောင်းရွှေ့အခြေချတဲ့အခါမှာ အဲ့ဒီနိုင်ငံရဲ့ စနစ်၊ တရားဥပဒေအတွင်းမှာ နေထိုင်ပြီး အနေအထိုင်၊ အပြောအဆို၊ အတွေးအခေါ်၊ လူမှုစံနှုံးတွေကွဲပြားမှုကို တတ်နိုင်သလောက် အကွာအဟနည်းအောင်ကြိုးစားပြီး ညှိယူနေထိုင်ပါမှ ပြဿနာသစ်တွေကြုံရတာနည်းပါမယ်။ နိုင်ငံဟောင်းမှာ ချန်ထားပစ်ခဲ့သင့်တဲ့ အနေအထိုင်၊ အပြောအဆို၊ အတွေးအခေါ်၊ လူမှုစံနှုံးတွေကို နှမျောမှုမရှိဘဲ ဝမ်းပန်းတသာစွန့်ပစ်ခဲ့ပြီး လူသစ်၊ စိတ်သစ်နဲ့ နိုင်ငံသစ်မှာ ကြိုးစားနေထိုင်ကြရမှာပါ။ ကျမတို့မြန်မာလူမှုအဖွဲ့အစည်းရဲ့စကားပုံတို့၊ ဆုံးမမှုတို့မှာ ကိုယ့်လူမျိုးသာကိုယ်ချစ်တတ်အောင် အပ်ကြောင်းထပ်ပြီးသင်ပေးကြပေမယ့် မတူကွဲပြားတဲ့ဝန်းကျင်တခုကိုရောက်တဲ့အခါ ဘယ်လို ညှိယူနေထိုင်ရမယ်ဆိုတာကို မသင်ပေးခဲ့သလို အားလည်း မပေးခဲ့ပါဘူး။ ယဉ်ကျေးမှု၊ အတွေးအခေါ်အယူအဆ၊ လူမှုစံနှုံးကွဲပြားတဲ့ဝန်းကျင်ကိုရောက်တဲ့အခါမှာ အတတ်နိုင်ဆုံး ကြိုးစားညှိယူပြောင်းလဲဖို့ကို အားမပေးတဲ့အပြင် မလုပ်ကောင်းတဲ့အရာလို ယူဆကြသူ တော်တော်များများလည်း ရှိပါတယ်။ အကွာအဟဧရာမကြီးကို ညှိယူဖို့ကို မျက်ကွယ်ပြုပြီး ဟိုဖက်စွန်းရောက်တဲ့ကိစ္စမျိုးကိုသာ “ဒေါင်းယောင်ဆောင်သောကျီး” ဆိုတာကို ဥပမာပြပြီး အပ်ကြောင်းထပ်ပုံပြင်တွေချည်း ကလေးဘ၀ ပုံပြင်တွေထဲကနေ လူကြီးဖြစ်တဲ့အခါမှာ ပျက်ရယ်ပြုစရာစကားပုံတစ်ခုလို ဟာကွက်အဖြစ်သာ တချိန်လုံးပွဲထုတ်နေကြပါတယ်။ ခုလို US မှာ ရန်လိုရွံမုန်းခြင်းကို အကြောင်းပြုတဲ့ ဆိုးကျိုးတွေသက်ရောက်နေချိန်မှာ ကျမတို့ဟာ ကိုယ့်လူမျိုးအချင်းချင်းမှာလည်း ချစ်ခင်စည်းလုံးပြီး တနိုင်ငံထဲ အတူယှဉ်တွဲနေထိုင်နေတဲ့ တခြားလူမျိုးတွေနဲ့လည်း ဒီနိုင်ငံရဲ့စနစ်၊ ဥပဒေတွေကို ဗဟိုထားပြီး အတတ်နိုင်ဆုံး အဆင်ပြေအောင် နေ့စဉ်နေထိုင်ရှင်သန်နေရမှာဖြစ်ပါတယ်။

“This resource is supported in whole or in part by funding provided by the State of California, administered by the California State Library in partnership with the California Department of Social Services and the California Commission on Asian and Pacific Islander American Affairs as part of the Stop the Hate program. To report a hate incident or hate crime and get support, go to https://www.cavshate.org/.”